by Geleneksel Afrika isimlerinin çoğunun benzersiz öyküleri var.
Afrikalıların çocuklarına verdikleri isimleri genellikle bebeklerin dünyaya geldikleri zaman ve o dönemde yaşananlar belirliyor.
BBC muhabiri Adelaide Arthur, Afrikalı anne-babaların bebeklerine isim verme yollarını derledi:
Doğum zamanı
Birçok etnik grupta, bebekler için isim seçiminde çocuğun doğduğu sırada ailelerin içinde bulunduğu olumlu ve olumsuz koşullar etkili oluyor. Bazı isimler, bütün bir cümleden oluşuyor:
- Ayodele (Evimize neşe geldi.) Nijerya’da Yoruba etnik grubuna mensup ailelerde hem kızlar hem de erkekler için kullanılan bir isim.
- Yetunde ya da Yewande, (Anne geri döndü.) yine Yorubalıların, büyükannenin ya da ailenin başka bir kadın üyesinin ölümünden sonra doğan bebeklerine verdiği isimler.
- Adetokunbo (Evimize taç /zenginlik geldi.) ülke dışında doğan Yorubalı bebeklere verilen bir ad.
- Ajuji (Çöp yığınında doğdu) bir Hausa ismi. Daha önce bebekleri ölen aileler yeni doğan çocuklarına bu adı veriyor. Çocuğa “kötü” bir isim vermenin, kötü ruhları kandıracağına inanılıyor. Kötü ruhun, bu isim nedeniyle çocuğun sevilmediğini düşüneceği ve yaşamasına izin vereceği inancı yaygın.
- Kgomotso ve Pumza (Huzur) Güney Afrika’da bir ölümden ya da trajediden sonra doğan bebeklere verilen isimler.
- Lindiwe (Bekledik) arka arkaya oğlan çocukları olan ailelerin kız çocuklarına verdiği bir isim.
Ruh hali
Özellikle Zimbabve’de bazı isimler, ailenin doğum zamanındaki ruh halini yansıtıyor:
- Nhamo, talihsizlik anlamına geliyor.
- Maidei, “Ne istedin?” demek.
Bazı isimler, şaşırtıcı anlamlar içeriyor. Örneğin, ‘Hava Kuvvetleri’, ‘Daha Fazla Öp’, ‘Psikoloji’, ‘Nefret’, ‘Sorun Yok’, ‘Kıskanç’, ‘Öfkeli’ ya da ‘Zor Hayat’.
Gospel, ‘Sefalet’ olan ilk ismini değiştirdikten sonra hayatının olumlu şekilde değiştiğini söylüyor.
Ama bu tür isimler Zimbabve’yle sınırlı değil.
Komşu ülke Malavi’de doğan Gospel Mavutula’ya önce “Sefalet” ismi verilmiş. Ama sonradan bunun çok olumsuz olduğuna karar verip adını değiştiren Mavutula, “Annemle babamın çok sıkıntılı olduğu bir dönemde doğmuşum” diyor.
Mavutula’nın ikisi de öğretmen olan anne ve babası okulda sorunlar yaşıyormuş ve komşularıyla kavgalılarmış.
Gana’nın Volta bölgesinde Ewe etnik grubuna mensup bir aile, artık çocuk yapmamaya karar vermiş. Ama bir kızları olmuş. Çocuğun bir tür ‘hata’ olduğunu ifade etmek için bebeklerine “Melevevio” (Gerekli değil?) adını vermişler.
Ünlü kişiler
Kenya’da Luo’lar çocuklarına ünlülerin adlarını vermeleriyle tanınıyor. Birçok aile, 2008’de ABD Başkanı seçildiğinde, babası bir Luo olan Barack Obama’nun adını vermiş. Obama 2015’te Kenya’yı ziyaret etmişti. Bir anne çocuğuna ABD’de başkanlık uçağı “Airforceone” adını koymuştu.
Kenya’nın Luo dili konuşulan batı kesiminde Churchill ve Clinton çok yaygın isimler. Çocuğuna Donald Trump adını veren bir aile var. Çocuğun anne ve babası, Trump’ın prensiplerini sevdiğini söylüyor.
Önce doğanlar, sonra doğanlar
Birçok Afrika kültüründe, isimlerinden çocukların kardeşlerinden büyük ya da küçük olduğunu anlamak mümkün. İkizlerin büyüğüne Kakuru ya da Wasswa adı veriliyor. Küçüğüne de Kato. Bu isimler sadece ikizler için kullanılıyor.
Benzer şekilde Kenya’da Kalenjinler, ilk doğan çocuklarına Yator (Yolu açan) son doğan çocuklarına da Towett (son) adını verebiliyor.
Yorubalılar ikizlerden ilkine Taiwo (Dünyayı tadan) ikincisine de Kehinde (Sonra geldi) ismini koyuyor.
Gün isimleri
Çocuklar daha doğmadan bir adları oluyor.
Ghanaian Efua, Cuma günü doğduğu için ‘Cuma’ ismini taşıyor
Gana’da Akan, Ga, Ewe ve Nzema etnik gruplarında çocuklar otomatik olarak doğdukları günün adını alıyor. Yani, resmi belgelere yansımasa da herkesin Pazartesi, Salı gibi isimleri var. Örneğin, Kojo (erkekler için), Adwoa (kızlar için) Pazartesi, Kwabena ve Abena da Salı demek.
İnanç temelli isimler
Kıtada inançlar, çocuklara isim seçiminde önemli rol oynuyor.
Örneğin Ganalı Edem Adjordor, şimdi üç yaşında olan oğluna Xolawubo “Tanrı” adını vermiş. Yorubalılar da Chi, Chukwu ya da Oluwa’yla biten isimlerle Tanrı’ya gönderme yapıyor.
- Olusegun, “Tanrı fetheder” (Nijerya)
- Hailemariam “Meryem’in Gücü” (Etiyopya)
- Mawufemor “Tanrı’nın yolu” (Togo, Gana, Benin)
- Makafui “Tanrı’ya Hamd Olsun (Togo, Gana ve Benin)
Gündüz ve gece
Afrika’nın doğu ve güney bölgelerinde bebeklere günün doğdukları saati, mevsimler ya da doğum öncesinde o dönem olanlara göre isim veriliyor
- Kibet (gündüz), Kiplagat (gece). (Kenya)
- Mumbua ve Wambua, (yağmur sezonu” (Kenya)
- Olweny (savaş zamanı) (Luo etnik grubu)
- Yunwa (açlık ya da kıtlık zamanı) (Hausa)
- Omondi (şafak) (Luo)
- Okinyi (sabah) (Luo)
- Onyango (kuşluk) (Luo)
- Ochieng (güneşli gün) (Luo)
- Otieno (gece) (Luo)
- Oduor (gece yarısı) (Luo)
Aynı isimler, kız çocuklarına da veriliyor. Ancak isimler O yerine A harfi ile başlıyor.
Büyüklerin anısına
Ailenin büyüklerinin anısı, çocuklara verilen isimlerde yaşatılıyor. Ancak Afrika’nın güneyinde ailenin büyüklerinin adını alan çocuklar, saygısızlık olacağı inancıyla adlarıyla değil, “Ouma” (Büyükanne) ya da Oupa (Büyükbaba) olarak çağrılıyor.
Aynı şekilde Senagel’de aile büyüklerinin adını alan çocuklar, bu kişilerin lakaplarını da alıyor. Bu nedenle, ailesi yeni doğan bir bebeğe “Vieux” (Yaşlı adam) diye seslenebiliyor.
Lakaplar
Somali’de birçok kişinin üç adı var. Erkek çocuklar, ailelerinin verdiği isimlerin yanı sıra babalarının ve dedelerinin adlarını da alıyor. Birçok kişi aynı zamanda nüfus cüzdanlarına da yazılan lakaplarıyla anılıyor.
Erkekler için bu lakaplar, Langare (topal), Coryaan (sakat), Lugay (tek bacak) ve Genay (eksik dişli) gibi genellikle isim sahibinin hastalık ve sakatlığını yansıtıyor.
Kadınlar ise, Lul (elmas), Macanay (tatlı), Cod Weyne (güzel sesli), Dahable (altın) ve Indho Daraleey (ceylan gözlü) gibi övgü sözcüklerini lakap olarak seçiyor.
BBC
